صنعت فولاد به یکی از مهم‌ترین صنایع کشور تبدیل شده است. همچنین صنعت فولاد ایران نیز طی سال‌های اخیر از یک صنعت نوپا به یک صنعت بالغ و در آستانه جهش تبدیل شده است. در دهه ۸۰ ایران از واردکنندگان فولاد و محصولات فولادی بود در حالی که امروزه به صادرکننده فولاد تبدیل شده است.
قرار گرفتن در بین ۱۰ تولیدکننده بزرگ فولاد دنیا یکی دیگر از دلایل بلوغ و توانمندی این صنعت در کشور است. اهمیت صنعت فولادی زمانی آشکار می‌شود که بدانیم یکی از ارکان توسعه پایدار در کشور صنعت فولاد است. برخی از کشورها کشاورزی را زیربنای توسعه قرار می‌دهند، برخی تکنولوژی را و برخی دیگر مانند ایران و چین، صنعت فولاد را پایه‌های توسعه پایدار خود در نظر می‌گیرند.
انتخاب صنعتی که بتواند کشور را در مسیر رشد و تعالی قرار دهد و به سمت هدف هدایت کند، بستگی به پتانسیل‌ها و مزیت‌های نسبی آن کشور دارد
تمام مسائل بیان شده اهمیت بالای صنعت فولاد در کشور را نشان می‌دهد. به همین جهت آشنایی با چالش‌های آن و همفکری و هم افزایی برای رفع این چالش‌ها بر فعالان حوزه فولاد ضروری است. بر همگان واضح است که موانع و چالش‌های زیادی بر سر راه رشد و تعالی این صنعت وجود دارد.
برطرف کردن این موانع از توان دولت خارج است و همکاری بخش خصوصی را نیز طلب می‌کند. بنابراین هم بخش خصوصی باید به دنبال بهبود وضعیت تولید باشد و هم دولت برای تصمیم‌گیری‌ها به بخش خصوصی اعتماد کند تا بهترین تصمیمات اتخاذ شوند. دراین صورت ارتباط و اعتماد دوطرفه بین بخش خصوصی و دولت به دستاوردهای مثبتی منتج خواهد شد.
یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های صنعت فولاد در کشور چالش کمبود انرژی است. سال گذشته برای اولین بار پس از سال‌ها رشد منفی در تولید فولاد کشور رخ داد.دلیل این افت نه کم‌کاری فولادسازان بود و نه کمبود مواد اولیه. کمبود برق و گاز مهم‌ترین عامل کاهش تولید فولاد ایرانی بود.
سال گذشته تلنگری به دولت زده شد تا بداند که کمبود انرژی معضل بزرگی است و باید در جهت رفع این مشکل گام برداشت. در سال جاری نیز معضل کمبود برق احساس شد اما با هماهنگی دولت و فولادسازان و تغییر در ساعات تولید تا حدودی با کاهش تولیدات مقابله شد. اما بنا بر گفته کارشناسان در زمستان نیز کمبود گاز را تجربه خواهیم کرد. آیا مجددا با همکاری دولت و فولادسازان جلوی کاهش تولید گرفته خواهد شد یا نه؟
استفاده از کوره‌های قوس الکتریکی به صورت گسترده که مصرف بیشتری نسبت به کوره‌های بلند دارند و همچنین افزایش کارخانه‌های صنعتی و همچنین افزایش مصرف خانگی به دلیل سهولت دسترسی مردم به حامل‌های انرژی، این معضل را بزرگ‌تر کرده است.
در زمانی که دولت اعلام می‌کند امکان پاسخ دادن به تقاضای کل کشور را ندارد، صنایع اولین هدف سیبل دولت در قطعی‌ها خواهند بود. معمولا دولت ابتدا برق و یا گاز عرضه شده به صنایع را کاهش می‌دهد و سپس خانه‌ها را هدف قرار می‌دهد. به همین علت صنایع، تضعیف شده و آمار تولید آنها کاهش می‌یابد.
راهکارهای تامین انرژی فولادی‌ها
مهم‌ترین مساله در تامین برق و گاز کشور اتلاف انرژی در بخش خانگی است. آمارها حاکی از آن است که نبود الگوی مصرف بهینه در گاز، برق تمامی صنایع را تحت تاثیر قرار داده است. مصرف بی رویه آب در بخش کشاورزی نیز بحران کم‌آبی را تشدید کرده است. این درحالی است که صنایع و مخصوصا صنعت فولاد درمظان اتهام برای مصرف بی رویه آب، برق و گاز قرار دارند.
مشکل بزرگ دیگر در تامین انرژی، نبود سرمایه‌گذار است. اگر دولت با تغییر الگوی مصرف به دنبال تامین پایدار انرژی برای خانه‌ها و صنعت نباشد باید به دنبال سرمایه‌گذاری در بخش انرژی باشد. زیرا هم جمعیت در حال افزایش است و هم صنایع ایران مخصوصا صنعت فولاد که از پرمصرف‌ترین صنایع است، در حال رشد و توسعه هستند.
توسعه صنایع بدون سرمایه‌گذاری در بخش زیرساخت‌ها به هیچ‌وجه قابل دستیابی نیست. به همین دلیل سرمایه‌گذاری در بخش انرژی یکی از الزامات رشد صنایع است.
عدم پیروی از الگوی جهانی به علت وجود منابع سرشار گاز در کشور منجر شده است تا تولید فولاد با مصرف حجم بسیار زیادی از انرژی همراه باشد. کوره‌های قوس الکتریکی که عمده کارخانه‌های فولادی کشور به آن مجهز هستند انرژی به مراتب بیشتری نسبت به تکنولوژی‌های دیگر مانند کوره بلند مصرف می‌کنند. کمبود برق نیز معمولا به دلیل عدم امکان تامین گاز مورد نیاز رخ می‌دهد.
همچنین نبود ظرفیت کافی برای تولید برق اجازه تولید بیشتر را نمی‌دهد. به همین سبب شرکت های بزرگ فولادسازی مانند فولاد مبارکه اصفهان، ذوب‌آهن اصفهان و چادرملو اقدام به احداث نیروگاه کرده‌اند. تا برق مصرفی خود را از این طریق تامین کنند. چادرملو امروز یک نیروگاه سیکل ترکیبی با ظرفیت ۵۰۰ مگاواتی دارد ودر بخش انرژی خورشیدی نیز سرمایه‌گذاری‌های زیادی انجام داده است.
شرکت‌های ذوب آهن نیز ۴ واحد نیروگاه سیکل ترکیبی با ظرفیت ۲۲۰ مگاوات را احداث کرده است. شرکت فولاد مبارکه نیز علاوه بر پروژه‌های سیکل ترکیبی، در نظر دارد بزرگ‌ترین نیروگاه خورشیدی کشور با ظرفیت ۶۰۰ مگاوات را به بهره برداری برساند تا علاوه بر تولید برق ورفع نیاز صنعت، گامی بلند در مسیر تولید انرژی‌های تجدیدپذیر بردارد.
بهادر احرامیان عضو هیات مدیره انجمن تولیدکنندگان #فولاد ایران در گفت و گو با «دنیای اقتصاد» تامین برق در تابستان امسال را بهتر از سال گذشته خواند و گفت: تامین برق در تابستان امسال بهتر از تابستان سال گذشته صورت گرفت. سال گذشته یک قطعی طولانی مدت را تجربه کردیم اما امسال قطعی‌ها کاهش یافت و تولید نیز مدیریت شد.
در کشور از سال‌های قبل مشکل تامین برق داشتیم و در سال‌های اخیر تامین گاز نیز با بحران مواجه شد. امسال نیز شاهد قطع گاز برخی از کارخانه‌های زنجیره فولاد مانند تولیدکنندگان آهن اسفنجی بودیم. باید منتظر باشیم و ببینیم آب و هوا در روزهای آتی چگونه خواهد بود. اگر سرمای گسترده کشور را فراگیرد و اتلاف انرژی در بخش خانگی صورت گیرد، حتما خسارت زیادی به بخش فولاد وارد خواهد شد.
مصرف انرژی در بخش خانگی باید اصلاح شود
وی اتلاف انرژی در بخش خانگی را عامل اصلی بحران انرژی در کشور دانست و ادامه داد: متاسفانه بزرگ‌ترین مشکل زنجیره فولاد در تامین انرژی، اتلاف بیش از حد گاز و برق در بخش خانگی است. اگر این مشکل برطرف نشود و الگوی بهینه مصرف انرژی برای مردم تعریف نشود، معضلات بزرگی پیش روی کل صنایع کشور خواهد بود.
امروزه بحث کردن روی ظرفیت‌سازی در بخش انرژی صحیح نیست و جزو اولویت‌های بعدی است. در گام اول باید از اتلاف انرژی در بخش خانگی جلوگیری کرد. کسری گاز و برقی که در تابستان و زمستان داریم به علت اتلاف انرژی در بخش خانگی است. این درحالی است که ما ظرفیت مناسبی برای تامین انرژی در کشور داریم.
احرامیان افزود: از نظر نوع مصرف به طور میانگین صنایع فولادی به صورت بهینه انرژی را مصرف می‌کنند. برخی از کارخانه‌ها نیاز به بهینه‌سازی دارند ولی در حالت کلی، مصرف صنعت فولاد بهینه است. اگر مصرف خانگی کنترل نشود بحران انرژی سال‌های قبل تکرار خواهد شد.
با توجه به آمارهای منتشر شده مصرف انرژی خانگی ایران نسبت به کشور‌های دیگر و همچنین نسبت به میانگین مصرف در سال‌های گذشته این حقیقت را نشان می‌دهد که اتلاف انرژی در بخش خانگی به یک تهدید برای تمام بخش‌ها مخصوصا صنایع تبدیل شده است.
عضو هیات مدیره انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران در پایان اقدامات فولادسازان برای تامین پایدار انرژی را ثمربخش توصیف کرد و گفت: سرمایه‌گذاری‌های شرکت‌های بزرگ فولادی در بخش انرژی بسیار قابل تقدیر است اما به اتلاف انرژی در بخش خانگی توجه نمی‌شود.
حتی در بحث مصرف آب نیز صنایع مخصوصا صنایع فولاد مورد هدف منتقدان قرار می‌گیرند در حالی که بخش عظیمی از اتلاف آب در بخش کشاورزی رخ می‌دهد. اگر مشکل مصرف انرژی ریشه‌یابی نشود و بخشی که مقصر اصلی است پیدا نشود، هیچ‌گاه این مشکل حل نخواهد شد.